Αρχεία για:2025

Καθένας από μας έχει στην καθημερινή του ατζέντα μικρούς και μεγάλους στόχους για να τους κατακτήσει. Και μπορεί οι μεγάλοι στόχοι να φαντάζουν πιο σημαντικοί, ωστόσο αυτό δεν είναι πάντα έτσι. Διότι τα μεγάλα στηρίζονται στα μικρά, και μέσα από τα μικρά μαθαίνουμε πώς να κατακτούμε και να διαχειριζόμαστε τα μεγαλύτερα. Εάν δεν ακολουθηθεί αυτή η σειρά, δηλαδή να μάθουμε και να αποκτήσουμε εμπειρία από τις κατακτήσεις των μικρών καθημερινών πραγμάτων – ό,τι και αν αυτό σημαίνει για τον καθένα – είναι πολύ πιθανόν να αποτύχουμε και στα μεγάλα.

Διότι η φύση και η ζωή στην δική της καθημερινότητα αυτό μάς διδάσκει. Πρώτα γεννιέται κάποιο παιδί, μεγαλώνει μαθαίνοντας τα πρώτα, για να ακολουθήσουν αργότερα τα μεγαλύτερα, οτιδήποτε και αν είναι αυτά για τον καθένα μας. Αυτό το καθημερινό “κτίσιμο” στις ατομικές μας εμπειρίες, είναι το πολύτιμο μάθημα ζωής, με το οποίο πορευόμαστε όλα τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων πάνω στην γη καθημερινά.

Τα μικρά μεγαλώνουν και μαθαίνουν, και οι μεγαλύτεροι εφαρμόζουν τις γνώσεις στην ώριμη πλέον καθημερινότητα και όχι στα παιδικά παιχνίδια μόνο. Αυτή είναι η σειρά της φύσης, και αυτό εφαρμόζεται στην πράξη. Όποιος αγνοήσει την παιδική ηλικία, υπάρχουν πολλές πιθανότητες στον ώριμο πλέον βίο του να διαπιστώσει κενά, τα οποία μπορεί να φέρουν αβεβαιότητες και ατολμία στις προσπάθειες για κατάκτηση ενός μεγαλύτερου ονείρου ή μιας πραγματιστικής αλήθειας.

Όλοι πατάμε στα χαμηλά, για να στηριχτούμε και να ανέβουμε ψηλότερα. Η βάση και η εμπειρία είναι στα χαμηλά, αλλά ο στόχος ποτέ δεν είναι στα χαμηλά. Αντίθετα, όλοι οι άνθρωποι θέλουμε να ανέβουμε ψηλότερα και να κατακτήσουμε πράγματα, τα οποία δεν τα έχει – αν είναι δυνατόν – κατακτήσει κάποιος άλλος πριν από εμάς. Και προφανώς δεν είναι το ζητούμενο να κατακτήσω και εγώ ότι ήδη έχουν κατακτήσει και οι άλλοι μόνο, αλλά καθένας γοητεύεται από την επιθυμία να κατακτήσει κάτι πιο πάνω από τους προηγούμενους.

Το πρωτότυπο είναι πάντα ένα κίνητρο για νέες κατακτήσεις, και όχι, βέβαια, για επαναλήψεις. Ούτε η διατήρηση των κεκτημένων είναι ο μόνος σκοπός και στόχος. Διότι, διατηρώντας κάποιος τα κεκτημένα, αισθάνεται σταθερότητα. Αλλά αυτή η σταθερότητα δεν είναι βέβαιη και ασφαλής και για το αύριο. Διότι το αύριο είναι – και παραμένει πάντα – άγνωστο, και καθένας καλείται μαζί με την ασφάλεια των κεκτημένων, να αναζητεί και πιθανούς άλλους ασφαλέστερους ορίζοντες, οι οποίοι θα του εξασφαλίζουν το μέλλον, και όχι μόνο την ασφάλεια του παρελθόντος.

Διότι η ζωή είναι στο μέλλον, άσχετα εάν στηρίζεται στο παρελθόν και στους προγόνους. Διότι αυτή είναι κληρονομιά και δεν είναι κατάκτηση. Η κατάκτηση έχει άλλα χαρακτηριστικά και άλλους κανόνες. Θέλει τόλμη και προσπάθεια για να γίνουν νέες κατακτήσεις στην ατομική, αλλά και στην κοινωνική μας ζωή. Τα γνωστά τα ξέρουμε όλοι, άσχετα εάν δεν μάς επαρκούν και αναζητούμε περισσότερα.

Η πίστη στην κατάκτηση. Αυτό είναι το κίνητρο, το οποίο πατάει πάνω στο παρελθόν. Όμως η ζωή είναι το μέλλον, είναι εκεί έξω στην τόλμη και στην προσπάθεια, χωρίς ποτέ να ξεχνάμε την βάση, πάνω στην οποία όλοι πατάμε. Η βάση και το παρελθόν παίζουν το ρόλο της ασφάλειας. Το μέλλον είναι ο ορίζοντας για κατάκτηση και ανανέωση, και αυτό δίδαξε ο Χριστός για τις προσδοκίες των ατόμων που θέλουν να ακολουθήσουν την δική του διδασκαλία. 

Η κατάκτηση της γνώσης και των γνώσεων για μας τους ανθρώπους του 21ου αιώνα είναι μέσα στην καθημερινή μας πρακτική ζωή. Χωρίς γνώση και γνώσεις, κανείς δεν μπορεί να επιβιώσει στην σύγχρονη κοινωνία, η οποία απαιτεί όλο και περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες για την επιτυχία στην προσωπική μας ζωή, και κατ’ επέκταση και στην κοινωνία μας.

Το επείγον της ανάγκης αυτής αποκαλύπτεται από τα σχολικά βιβλία των τάξεων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα οποία συχνά επικαιροποιούνται, προκειμένου τα νέα παιδιά να είναι σε θέση να κατανοούν το περιβάλλον στο οποίο θα ζήσουν, και να ανταποκρίνονται στις μελλοντικές προκλήσεις. Και μπορεί οι μεγαλύτεροι στην ηλικία να θυμούνται τα δικά τους σχολικά βιβλία με εκτίμηση, αλλά αυτό δεν προσφέρεται – πέραν της συναισθηματικής πλευράς – για επανάπαυση, διότι οι ανάγκες είναι επιτακτικές και οι αναμνήσεις δεν προσφέρουν πρακτική βοήθεια.

Ιδιαίτερα την εποχή των Υπολογιστών και των συστημάτων επικοινωνίας, οι απαιτήσεις ξεφεύγουν από τα παλαιά όρια, και απαιτούν – κυριολεκτικά – “αφιέρωση”, προκειμένου το άτομο να είναι έτοιμο για την πρόκληση των δικών του ημερών. Και μπορεί οι μεγαλύτεροι να μην κατανοούν τις εξελίξεις και την ανάγκη του επίκαιρου, αλλά η πραγματικότητα έρχεται ως αστραπή, και κανένας δεν μπορεί να πει ότι δεν την είδε.

Αυτή η ανάγκη για γνώση και γνώσεις είναι κρίσιμο θέμα στην ατομική μας καθημερινή ζωή, διότι δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού, όταν πρόκειται για την ζωή μας. Όποιος χάνει το τρένο της γνώσης, δεν θα μπορεί να βρεθεί στον κατάλληλο χρόνο στην κατάλληλη θέση για να κατακτήσει τις προσδοκίες του. Κάθε καθυστέρηση, θα πληρωθεί αργότερα στο ακέραιο.

Και ο Χριστός που ήταν – και παραμένει – επίκαιρος στην ατομική μας πρακτική καθημερινότητα, έχει επισημάνει αυτό τον κίνδυνο της αναισθησίας, της νωθρότητας και της αμηχανίας με πολλούς τρόπους και πολλές παραβολές. Η ανάγκη για άμεση επίγνωση της πραγματικότητας της ζωής μας είναι μέσα σε όλη την διδασκαλία του Χριστού. Τόσο για τις γνώσεις του εαυτού μας, όσο και του περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο περνάμε την ημέρα και τον βίο μας ολόκληρο.

Το “γνώθι σ αυτόν” δεν είναι θεώρημα, αλλά αδήριτη ανάγκη, για να είναι το άτομο προσγειωμένο και να μην πετάει στα ουράνια με την φαντασία του. Και το “γνώρισε το περιβάλλον σου”, κοινωνικό και φυσικό, είναι το άλλο μισό της ανάγκης για την στοιχειώδη επιβίωση. Η παράβλεψη της αλήθειας των πραγμάτων, θα οδηγήσει αργότερα σε περιπέτειες ή και τραγωδίες. Η γνώση της αλήθειας των πραγμάτων, μπορεί να είναι επώδυνη και χρονοβόρα, αλλά είναι ο μόνος δρόμος για να μην θρηνήσουμε αργότερα θύματα. Η απλότητα έχει τα όριά της, όταν πρόκειται για τους σύγχρονους ανθρώπους, οι οποίοι καλούνται να διαχειρίζονται πολύπλοκα εργαλεία, τώρα και με τεχνητή νοημοσύνη, και αυτό είναι το σημερινό ζητούμενο για τον σύγχρονο άνθρωπο.

Όμως το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό, αλλά είναι βαθιά μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη, η οποία ζει και αρέσκεται – κατά κανόνα – στην αδράνεια και στην υφιστάμενη ικανοποίηση. Όμως ο Χριστός δίδαξε την επικαιρότητα της γνώσης της αλήθειας. Η άγνοια φέρνει σκοτάδι, και αναπαράγει το κακό μας παρελθόν. Η γνώση φέρνει φως, και λύνει προβλήματα. Η κατάκτηση της γνώσης είναι το πρώτο που τίθεται στα αναγκαία θέματα των προσωπικών μας στόχων, προκειμένου να φτάσουμε στην κατάκτηση και όχι στην απώλεια. 

Για όλους τους ζωντανούς ανθρώπους πάνω στην γη, η κατάκτηση είναι το μοναδικό θέμα της ατομικής μας ζωής. Κανείς δεν εξαιρείται από αυτή την αλήθεια. Από τα βρέφη που θέλουν να κατακτήσουν τον κόσμο των παιχνιδιών και της οικογένειας, μέχρι την νέα και τον νέο που θέλουν να κατακτήσουν τους στόχους της καριέρας και του συναισθηματικού τους κόσμου κατακτώντας την ή τον σύντροφο, μέχρι τους μεγάλους που θέλουν να κατακτήσουν το διάστημα και την υδρόγειο ολόκληρη, όλοι λειτουργούμε με βάση αυτή την πορεία: της κατάκτησης.

Και τα μεν προβλήματα της επιβίωσης ξέρουμε πώς να τα λύσουμε, – αν και όχι πάντα εύκολα – αλλά όταν ερχόμαστε στα ερωτήματα που πρέπει να απαντήσουμε για τους στόχους και τις μεθόδους που θα εφαρμόσουμε, εκεί όλοι, ή τουλάχιστον πολλοί κάνουμε λάθη, είτε από υποτίμηση είτε από υπερεκτίμηση. Διότι, βασική αρχή μιας προσπάθειας για να κατακτήσουμε κάτι είναι να ξέρουμε ποιοί είμαστε και πού θέλουμε να φτάσουμε. Λάθος στόχοι και λάθος υπολογισμοί, θα φέρουν ματαιότητα και αποτυχία.

Σε όλες όμως τις περιπτώσεις, το άτομο που ενδιαφέρεται καταβάλλει και τους κόπους για την δική του κατάκτηση μέσα στην δική του καθημερινότητα. Αυτός είναι ο κανόνας και κανένας δεν ξεφεύγει από αυτή την πραγματικότητα. Ακόμη και εάν μάς χαριστεί κάτι, απαιτείται αγώνας και προσπάθεια, όχι πια για να κατακτήσουμε αυτό που μάς έχει χαριστεί, αλλά για να μάθουμε πώς να το διατηρούμε στην προσωπική μας περιουσία και να παράγει τους καρπούς που θα φέρουν την ατομική μας ευτυχία, δεδομένου ότι όλοι θέλουμε την κατάκτηση, πρώτα όμως για τον δικό μας λογαριασμό και για την ατομική μας ευτυχία.

Κανείς δεν κοπιάζει και δεν αφιερώνει χρόνο και χρήμα, για το τίποτα ή για την δική του ζημία. Αντίθετα, όλοι ξεκινάμε από την επιθυμία για κάτι καλύτερο, κάτι που θα μας κάνει περισσότερο ευτυχισμένους από ό,τι είμαστε σήμερα. Και όσοι από μας έχουμε όνειρα να κατακτήσουμε την ευτυχία μας, είναι αναγκαίο να υπολογίζουμε αυτό τον παράγοντα. Δηλαδή, ότι για να κατακτήσουμε, πρέπει να κοπιάσουμε, καθένας ανάλογα με τους προσωπικούς του στόχους.

Η διαδικασία της κατάκτησης μεταμορφώνει το άτομο σε ωριμότητα και εμπειρία, η οποία οδηγεί σε λιγότερα λάθη και περισσότερες επιτυχίες. Τα έτοιμα, όταν προσφέρονται χωρίς κόπους κατάκτησης, συνήθως χάνουν την αξία τους στα μάτια μας, όχι γιατί δεν αξίζουν, αλλά γιατί εμείς δεν ξέρουμε την αξία τους, τα παραμελούμε, και αργότερα ξεφεύγουμε με απρόσεκτες κινήσεις και χάνουμε αντί να κερδίζουμε.

Και ο Χριστός, για όσους ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν την διδασκαλία του στην ατομική τους καθημερινότητα, εξήγησε ότι αυτό είναι πολύτιμο. Από την μια να δέχεσαι δώρο, και από την άλλη να ξέρεις πώς να το αξιοποιείς στην προσωπική σου ζωή καθημερινά. Διότι υπάρχουν και δώρα που έχουν αξία πέρα από την συνηθισμένη, και αυτό τα κάνει ξεχωριστά. Φτάνει να εφαρμόζει ο ενδιαφερόμενος την δική του – του Χριστού δηλαδή – διδασκαλία, και όχι μόνο όσα κυκλοφορούν γύρω μας καθημερινά μέσω των επαφών με την σύγχρονη πραγματικότητα.

Ο Χριστός εξήγησε ότι το πρώτο πράγμα για όποιον ενδιαφέρεται για την ζωή την δική του, δηλαδή του Χριστού, η οποία ωστόσο δεν έχει όρια χρονικά και τοπικά, θα πρέπει να βάζει τους στόχους του, λαμβάνοντας υπόψη του και τις παραμέτρους που εκείνος τόνισε ότι φέρνουν ευτυχία εάν τις τηρήσουμε, ή αποτυχία εάν τις παραμελήσουμε. Η επιλογή ανήκει τον καθένα μας. 

Στην δική μας εποχή του 21ου αιώνα, η κατάκτηση της γνώσης δεν είναι παρωνυχίδα, αλλά στόχος δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη μας. Εκτός από τις εξειδικευμένες περιπτώσεις των ανθρώπων που αναζητούν τις μεγάλες κατακτήσεις του διαστήματος και της οικουμένης, ακόμη και οι απλές πλέον εργασίες για να έχουν επιτυχία, πρέπει να γίνονται κάτω από σοβαρή σκέψη, προβληματισμό και πληροφόρηση.

Οι απλές γεωργικές και αγροτικές ασχολίες έπαψαν να αποδίδουν καρπούς επιβίωσης, διότι η σύγχρονη τεχνολογία εισβάλλει παντού, και απαιτεί την απόκτηση γνώσης και κατάρτισης. Για παράδειγμα, τα παλιά εστιατόρια έγιναν μεγάλες επιχειρήσεις με βιβλία φορολογικά και μεγάλους ελέγχους υγιεινής, διότι η γνώση έχει δημιουργήσει τις αναγκαίες ανατροπές στις απαιτήσεις του κοινού. Κανείς, για παράδειγμα, δεν παραγγέλνει ένα φαγητό, αλλά θέλει και τα συνοδευτικά, πράγμα που σημαίνει πιο σύνθετη εργασία και ευθύνη εκ μέρους των εργαζομένων.

Και η κατάκτηση της γνώσης καθορίζει πλέον τον τρόπο ζωής καθενός πάνω στην γη. Ο βιοπορισμός πέρασε σε δεύτερη μοίρα, και η καλοπέραση βρίσκεται καθημερινά στο ατομικό μας χαρτοφυλάκιο. Και αυτά είναι απλά παραδείγματα της δικής μας καθημερινότητας, ενώ η επόμενη γενιά έχει ήδη ξεκινήσει το δικό της κυνήγι για την επόμενη φάση της γνώσης. Οι λίγες λέξεις σε μια ξένη γλώσσα δεν είναι πλέον αρκετές για να καλύψουν τις ανάγκες ενός σύγχρονου νέου ανθρώπου, που θα αναζητήσει την θέση του στην σημερινή ή πολύ περισσότερο στην μέλλουσα κοινωνία με τις ισχυρές απαιτήσεις σε γνώση και εξειδίκευση.

Ο αιώνας της γνώσης έχει αρχίσει εδώ και περισσότερο από εκατό χρόνια, και εξελίσσεται με επιτάχυνση ανεξέλεγκτη και απροσδόκητη. Σε αυτούς τους καιρούς τους δικούς μας καλούμαστε να βρούμε την δική μας θέση, έχοντας ως βάση το παρελθόν, αλλά ελπίδα για κάτι καλύτερο. Η γνώση του παρελθόντος μάς κάνει υπερήφανους για την καταγωγή της οικογένειας, του λαού και της πίστης στα ήθη και τα έθιμα, αλλά αυτά όσο περνούν τα χρόνια παραμερίζονται από τις απαιτήσεις της κοινωνίας που μάς κυνηγά με τις απίθανες επιδιώξεις που η ίδια – και όχι εμείς – καθορίζει.

Σε αυτό το περιβάλλον της ατομικής μας καθημερινότητας, όποιος επιθυμεί να αναζητήσει στο εφόδιο της πίστης – που ήδη διαθέτει – ένα σημαντικό ρόλο, θα πρέπει να επικαιροποιήσει τις μεθόδους και τους σκοπούς, ανάλογα με τους ατομικούς στόχους που το ίδιο το άτομο θέτει για την προσωπική του κατάκτηση. Η γνώση πλέον δεν είναι θεώρημα, αλλά πρακτική άσκηση μέσα στην προσωπική μας καθημερινότητα. Ο θεός είναι εδώ. Εμείς απουσιάζουμε και χανόμαστε μέσα στην παρελθοντολογία μόνο, αντί να αναζητήσουμε τις απαντήσεις από τον ίδιο, όπως συνέστησε ο Χριστός.

Αφήνουμε τους εαυτούς μας να τους διαχειρίζονται τρίτοι, αντί να σκύψουμε με προσωπικό ενδιαφέρον στην διδασκαλία του Χριστού, και να μάθουμε από πρώτο χέρι τους χειρισμούς για την εφαρμογή της στην προσωπική μας καθημερινότητα. Είμαστε, κατά κάποιον τρόπο, εξαρτημένοι από τα λόγια των άλλων, αντί ο δικός μας ο λόγος και η δική μας σκέψη να προνοεί τα καλύτερα για τον εαυτό μας και τους γύρω.

Και όλα αυτά από άγνοια στόχων και έλλειψη κατακτήσεων, ή λανθασμένων χειρισμών στην προσωπική μας ζωή. Η δύναμη που ανέστησε τον Χριστό δεν χάθηκε ούτε πέθανε, αλλά είναι διαθέσιμη μέσα από την εφαρμογή που ο ίδιος έκανε, όταν ήταν εδώ μαζί μας. Εκείνος παραμένει μαζί μας. Εμείς τον αγνοούμε και πλανιομαστε στα μονοπάτια του κενού, αντί για τους δρόμους των κατακτήσεων. 

Η κατάκτηση της γνώσης, είναι – και νομίζω όλοι συμφωνούμε – το πιο δύσκολο πράγμα της προσωπικής μας ζωής. Πηγαίνουμε χιλιάδες ώρες σε μαθήματα από την νηπιακή μας ηλικία, ξοδεύουμε τεράστια ποσά για σπουδές, και όλα αυτά για να κατακτήσουμε την γνώση, ένα εφόδιο πολύτιμο για την ατομική μας – και όχι μόνο – καθημερινότητα.

Με την παιδεία και την γνώση επικοινωνούμε μεταξύ μας, αλλά και με όλον τον κόσμο που ζει πάνω στην γη, με την γνώση μαθαίνουμε και ανοίγουν οι ορίζοντές μας, με την γνώση κατανοούμε βαθύτερα και πιο πολυσύνθετα πράγματα της εποχής μας, με την γνώση λύνουμε προβλήματα της ατομικής μας ζωής, με την γνώση πετυχαίνουμε και με την άγνοια χάνουμε. Αυτός είναι ο κανόνα της ζωής για όλη την ανθρωπότητα διαχρονικά, από την εμφάνιση του ανθρώπου πάνω στην γη μέχρι τις μέρες μας.

Μπροστά πηγαίνουν οι άνθρωποι που ξέρουν καλύτερα από τους άλλους – αν και πολλές φορές μάς απογοητεύουν! – μπροστά πηγαίνουν και οδηγούν όσοι, όχι μόνο ξέρουν, δηλαδή έχουν την γνώση, αλλά έχουν και την εμπειρία από την εφαρμογή της γνώσης, δηλαδή διαθέτουν και την επίγνωση, και όλοι εμπιστευόμαστε περισσότερο εκείνους που ξέρουν, από εκείνους που δεν ξέρουν. Και αυτό δεν είναι μια τυπική διάκριση μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινωνίας, αλλά αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο κάθε σύγχρονης εποχής και περιόδου.

Με την γνώση λύνονται τα προβλήματα, με την γνώση κατακτούμε περιοχές της άγνοιας, με την γνώση μεταφέρουμε εμπορεύματα από τα μια άκρη του πλανήτη στην άλλη, με την γνώση ξέρουμε αύριο τι καιρό θα κάνει γιατί έχουμε στείλει τους δορυφόρους στο διάστημα, και γενικά, χωρίς γνώση η ανθρωπότητα μοιάζει τυφλή, και αυτό το ξέρουμε από τις εποχές που η γνώση ήταν δύσκολη και σπάνια.

Όμως οι Έλληνες – και όχι μόνο – έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανακάλυψη και διάδοση της γνώσης μέσω της γλώσσας. Διότι η γνώση ξεκινά από τον προφορικό και προχωρεί στον γραπτό λόγο, και με αυτό τον τρόπο μεταφέρονται οι ιδέες, και σηκώνεται το πέπλο της άγνοιας, δίνοντας τη θέση του στην γνώση και στους τρόπους που αυτή αξιοποιείται για μια καλύτερη ζωή.

Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Χριστός εμφανίστηκε την συγκεκριμένη περίοδο της ανθρωπότητας. Τότε η γλώσσα μας είχε απλωθεί σε όλο τον γνωστό κόσμο, και οι άνθρωποι κατανοούσαν τις αλήθειες πάνω στις οποίες στηρίζεται η διδασκαλία του Χριστού. Υπήρχε, δηλαδή, μια βάση και ένα όργανο συνεννόησης μεταξύ των ανθρώπων, και αυτό αξιοποίησαν δισεκατομμύρια άνθρωποι μέσα στα δύο χιλιάδες χρόνια, για να λύσουν χρόνια προβλήματα άγνοιας και καταστροφών.

Και μπορεί να μην γίναμε σοφότεροι – αν και νομίζω ότι αδικούμε την ιστορία του ανθρώπου – αλλά σε κάθε περίπτωση μπορούμε να έχουμε την γνώση μεταξύ του καλού και του πονηρού, άσχετα εάν το αποφεύγουμε να το εφαρμόσουμε στην δική μας καθημερινή ζωή, διότι στοιχίζει σε κόπο και σε άλλες όχι εύκολες αποφάσεις.

Όμως τουλάχιστον σήμερα το 2025 υπάρχει η δυνατότητα όποιος θέλει να μάθει κάτι, να κατακτήσει μια γνώση, να μπορεί να το αξιοποιήσει ακόμη και από το σπίτι του, ακόμη και εάν πρόκειται για ανώτατη εκπαίδευση και γνώση. Οι ορίζοντες έχουν ανοίξει και οι δρόμοι είναι ανοιχτοί για όσους επιθυμούν την μετάβαση από την άγνοια στην κατάκτηση της γνώσης του καλού από το πονηρό.