Όλες οι εκπομπές με χρονολογική σειρά.

Τα μεγέθη των ατομικών μας κατακτήσεων εκτείνονται πάντα μέσα στα πλαίσια της ατομικής μας καθημερινότητας. Και μπορεί να έχουν σύντομους ή μακροχρόνιους στόχους και σκοπούς, αλλά όλα περιορίζονται μέσα στον χώρο της γης και στον χρονικό ορίζοντα του κάθε ατόμου, ακόμη και όταν οι κατακτήσεις αφορούν περισσότερα άτομα ή κοινωνίες ανθρώπων.

Αυτός/ή που κατακτά, δηλαδή κυριεύει κάτι, γίνεται κύριος και αποφασίζει για την διαχείριση της κατάκτησής του/της. Και μπορεί αυτό να αφορά ιδέες ή πράγματα υλικά, αλλά όλα έχουν ορίζοντες αξιών και δεν διαρκούν για πάντα. Διότι, ή το άτομο φθείρεται, γερνάει και πεθαίνει, ή η κατάκτησή του αφορά φθαρτό αντικείμενο, άρα έχει ημερομηνία λήξης η αξία του, εκτός εάν αποτελεί την βάση για μεταμόρφωση και εξέλιξη σε κάτι πιο μεγάλο  που μπορεί να επιβιώσει με άλλη μορφή και στο μέλλον.

Και εδώ νομίζω ότι βρίσκεται ένα ουσιαστικό τμήμα της ουσίας των προσωπικών στόχων που θέτουμε για κατάκτηση. Διότι, όπως έχουμε εξηγήσει, όλοι κάνουμε κάτι τώρα, σήμερα, αλλά όλοι κατανοούμε ότι αυτό το κάτι που κάνουμε και κατακτούμε τώρα, έχει ή αποκτά μεγαλύτερη αξία εάν η ουσία του έχει προοπτικές απόδοσης ή διατήρησης σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου ή τόπου.

Τα μικρά είναι πολύτιμα για την καθημερινή μας επιβίωση. Ωστόσο, όλοι ξέρουμε ότι τα μικρά πρέπει να συνδέονται με τα μεγάλα, για να έχουν αξία, ανάλογα με τον ρόλο του μεγάλου. Διαφορετικά, παραμένουν μικρά, δηλαδή με μικρή συμβολή, στην ατομική μας καθημερινότητα, αν και πολύτιμα στην επιβίωση, όπως για παράδειγμα ο αέρας που αναπνέουμε, οι τροφές και τα μέτρα προστασίας του σώματος.

Με λίγα λόγια, οι καθημερινές μας πράξεις και συνήθειες είναι η βάση, αλλά αυτά δεν εξαντλούν το αναγκαίο υλικό της επιβίωσής μας, διότι έχουν περιορισμένο ορίζοντα, ο οποίος σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να υπερβεί το όριο του θανάτου, αφού κανείς μέχρι σήμερα δεν πέρασε αυτό το όριο με ασφάλεια και αποδείξεις. Και εδώ βρίσκεται μια μεγάλη πρόκληση για τους αναζητητές της αλήθειας.

Διότι, αφού τα πολύτιμα μικρά της καθημερινότητας είναι στην διάθεσή μας – σε όσους τα διαθέτουν – γιατί το άτομο δεν είναι ικανοποιημένο μόνο με αυτά, αλλά αναζητά και κάτι περισσότερο για να ικανοποιηθεί; Γιατί τα αναγκαία της επιβίωσης του σώματος, αναπνοή, τροφές και προστασία δεν ικανοποιούν και τις εσωτερικές μας αναζητήσεις; Γιατί παραμένουν μέσα μας ερωτήματα για την ζωή, την αδικία και τον θάνατο αφού περνάμε καλά-όσοι περνάνε καλά- και δεν μάς λείπει τίποτα από τα αναγκαία για την επιβίωσή μας;

Και είναι προφανές ότι οι απαντήσεις για τέτοιας φύσεως ερωτήματα δεν μπορεί να δοθούν με απλότητα, διότι περιλαμβάνουν και διαστάσεις εκτός του φυσικού κόσμου. Διότι, τα θέματα του Δικαίου και του αδίκου, της αγάπης και της πλεονεξίας, και δεκάδες άλλες παράμετροι που επηρεάζουν την ατομική μας καθημερινότητα, δεν ανήκουν στην σφαίρα του αισθητού κόσμου, αλλά υπάρχουν και λειτουργούν μέσα στον εσωτερικό μας κόσμο, των σκέψεων και των συλλογισμών, περιοχές του σώματος που δεν επηρεάζονται μόνο από τους φυσικούς νόμους, αλλά έχουν και παραμέτρους εκτός του φυσικού κόσμου.

Και αυτή είναι η αιτία, από την οποία προκύπτει το αναπάντητο κενό μέσα μας, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτά τα ζητήματα στην πρακτική μας καθημερινότητα. Και αυτά τα ερωτήματα τίθενται μόνο όταν κάποιος είναι και έτοιμος να αποδεχθεί την λειτουργία αυτής της περιοχής, δηλαδή της περιοχής που δεν ελέγχεται με φυσικά μέτρα, αλλά με μέσα και διαδικασίες εσωτερικού ελέγχου στο σώμα και στην ψυχή του ατόμου που αναζητά απαντήσεις. Αυτές τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δίνει η διδασκαλία του Χριστού για κάθε ενδιαφερόμενο να ακούσει και να εφαρμόσει στην δική του καθημερινότητα.

Η κατάκτηση μιας περιουσίας από τον ενδιαφερόμενο να κατακτήσει και να θέσει στην δική του κυριότητα κάτι, κατά κανόνα σπουδαίο για τον ίδιο, συνεπάγεται και ατομική ευθύνη για την διατήρηση και αξιοποίηση του. Και αυτό είναι το πρόβλημα, συνήθως.

Δηλαδή, θέλουμε πράγματα, αλλά όταν έρχεται η στιγμή του καταλογισμού ευθύνης για την διαχείριση και αξιοποίηση, όλοι αποφεύγουμε αυτή την πλευρά της καθημερινότητας. Διότι, ανάλογα με την αξία της κατάκτησης είναι και το βάρος της ευθύνης. Ωστόσο, εμείς μένουμε μόνο στην ικανοποίηση και την χαρά της κατάκτησης, αλλά αγνοούμε ή αποφεύγουμε αυτή την πλευρά της ευθύνης. Διότι αυτή η πλευρά της ευθύνης συνεπάγεται και κόστος, κάτι που όλοι το αποφεύγουμε, διότι μάς στοιχίζει.

Για τον λόγο αυτό και, συνήθως, τα πράγματα δεν προχωρούν όπως εμείς τα σχεδιάζουμε. Διότι αποκτούμε μεν, δεν διαχειριζόμαστε όμως επαρκώς όσα έχουμε αποκτήσει, αλλά αποκλίνουμε από την οδό της παραγωγικής εξέλιξης, με αποτέλεσμα η νωθρότητα και η αδράνεια της δικής μας στάσης και συμπεριφοράς, να παραμένει ενεργή, χωρίς δηλαδή να παράγει κάτι νεότερο, και αυτό οδηγεί σταδιακά στην απομείωση της αξίας της κατάκτησης, επί ζημία του δωρητή ή του σημερινού κτήτορα.

Μάλιστα, από το παρελθόν μαθαίνουμε ότι, όσο μεγαλύτερη αξία έχει αυτό που έχουμε κατακτήσει, τόσο μεγαλύτερη είναι, όχι μόνο η ευθύνη της διαχείρισης, αλλά οι συνέπειες που μπορεί να φτάσουν και στα όρια της τραγωδίας, εάν το άτομο δεν εφαρμόσει τους κανόνες της αξιοποίησης, προκειμένου να δώσει την ώθηση για περαιτέρω εξέλιξη της αξίας των κατακτηθέντων. Με λίγα λόγια, κάθε κατάκτηση προσωπική μέσα στα όρια της καθημερινότητας φαντάζει στην αρχή ως επιτυχία, αλλά αυτό δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή.

Διότι μετά τον αγώνα και τον συναγωνισμό – συνήθως ακολουθεί ο ανταγωνισμός, και τυχόν εφησυχασμός επιφέρει καταστροφικές συνέπειες. Και ο ανταγωνισμός μπορεί να μην εκτείνεται μόνο στα ανθρώπινα και ορατά δεδομένα, αλλά να περιλαμβάνει και μη ορατούς εχθρούς, όπως για παράδειγμα η στασιμότητα, η αδράνεια, η αδιαφορία, οι προσωπικές αγκυλώσεις και οι διάφορες εσωτερικές αναστολές, οι οποίες συντελούν στην μη εξέλιξη και την αναμενόμενη αποτελεσματικότητα, με αποτέλεσμα η προηγούμενη κατάκτηση να φτάνει στα όρια της αντίστροφης αναφοράς κέρδους – ζημίας, και αυτό φέρνει την απογοήτευση και σταδιακά οδηγεί στην απόρριψη και επιστροφή στην προ της κατάκτησης περίοδο, δηλαδή στην φτώχεια και την μιζέρια, κάτι που κανένας, βέβαια, δεν επιθυμεί.

Για τον λόγο αυτό και η διδασκαλία του Χριστού δεν αναφέρεται μόνο σε προσωρινές κατακτήσεις, κάτι σχετικά εύκολο σε σχέση με τα όσα εκείνος εξήγησε, αλλά αναφέρεται και στις προοπτικές του μέλλοντος. Διότι αυτός είναι ο άγνωστος Χ. Και μάλιστα ανταγωνίζεται ισοπεδωτικά τον γνωστό σε όλους Α, διότι το 95 τοις εκατό δεν μπορεί να το συγκρατήσει το 5 τοις εκατό, δηλαδή το ποσοστό το οποίο γνωρίζει μέχρι σήμερα η ανθρωπότητα. Και ο Χριστός δεν ήρθε μόνο για να εξηγήσει την κατάκτηση του Α, αλλά ήρθε να εξηγήσει και το μέλλον, που περιλαμβάνει όλα τα γράμματα, από το Α έως το Ω,  δηλαδή όλο το περιεχόμενο της καθημερινότητας, αλλά και τις αβέβαιες προοπτικές του μέλλοντος, εγγύς, απώτερου, απώτατου ή και αιώνιου, για όσους αναζητούν ορίζοντες ζωής πέραν του τάφου. 

Κατακτώντας ένα όνειρο, ένα προσωπικό μας στόχο, είναι προφανές ότι ολοκληρώνεται μια διαδικασία χρόνου με δυνάμεις και μεθόδους που το άτομο έχει δαπανήσει και έχει εφαρμόσει στην ατομική του ζωή. Και είναι προφανές ότι, εάν αυτός ο στόχος είναι μικρός, όπως είναι σχεδόν πάντα τα γεγονότα της προσωπικής μας ζωής μέσα στην ατομική μας καθημερινότητα, η ολοκλήρωση δεν σημαίνει και το οριστικό τέλος της ζωής μας, αλλά αυτή η μικρή κατάκτηση εντάσσεται και αποτελεί ένα τμήμα της συνολικής μας ζωής.

Και, φυσικά, κανείς δεν θέλει το τέλος της ημέρας ή του μήνα, να σημαίνει και το τέλος της ζωής και των προσωπικών του κατακτήσεων. Για τον λόγο αυτό και δεν έχουμε στόχο μόνο τον άρτο τον επιούσιο που είναι η καθημερινή μας ανάγκη – και αυτό ισχύει για όλην την ανθρωπότητα ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο – όλοι έχουμε ανάγκη τροφών και επιβίωσης -, αλλά έχουμε και πιο μακροπρόθεσμες ανάγκες, όπως είναι η κατάκτηση μιας θέσης μέσα στην σύγχρονη κοινωνία – γι αυτό σπουδάζουμε και μαθαίνουμε μυριάδες πράγματα-, αλλά έχουμε ανάγκη και από “περισσότερο οξυγόνο” – για να χρησιμοποιήσω ένα σύνθημα των ημερών μας, γιατί καθένας κατανοεί ότι μόνο με το ψωμί και την προστασία δεν ολοκληρώνεται ο κύκλος των αναγκών του παρά μόνο κατά ένα τμήμα.

Και αυτό δημιουργεί ένα βαθύτερο ερώτημα για την ζωή και τον θάνατο. Διότι κάθε ζωντανός ξέρει ότι όσα και εάν κατακτήσει πάνω στην γη, όλα τα αφήσει πίσω του, είτε το θέλει είτε όχι. Για τον λόγο αυτό και ανέκαθεν οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από περιοχή της γης ή χρονική περίοδο, προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτό το κενό που δημιουργείται, όταν το άτομο ή ακόμη και μια ολόκληρη κοινωνία κατακτήσει ένα καλό στόχο, ο οποίος όμως δεν κλείνει και τον κύκλο των αναγκών του ατόμου ή της κοινωνίας.

Διότι είναι εύκολα κατανοητό, ότι εφόσον υπάρχει κενό, αυτό δηλώνει ότι ολοκληρώθηκε μεν ένας κύκλος κατάκτησης, αλλά προφανώς υπάρχουν και άλλοι κύκλοι “μη ορατών” αναγκών. Και αυτοί οι κύκλοι δημιουργούν το κενό μέσα στην ατομική μας ζωή, αλλά, ας μου επιτραπεί, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις μεγαλύτερες κοινωνίες των ανθρώπων. Το ανικανοποίητο δηλώνει με σαφήνεια ότι ο κύκλος των αναγκών έκλεισε μόνο κατά ένα τμήμα. Το άλλο τμήμα, που παραμένει άγνωστο σε διάσταση χώρου και χρόνου, δημιουργεί το κενό, το οποίο αναζητά και αυτό την δική του ικανοποίηση, την δική του “πληρότητα” το δικό του περιεχόμενο, για να πάψει η πίεση του μεγάλου άγνωστου, να συμπιέζει το μικρό που έχει εγκατασταθεί μέσα μας, αλλά στην πραγματικότητα δεν πληροί όλες τις ανάγκες μας.

Και μπορεί να μην είναι εύκολο να διατυπώσουμε και να περιγράψουμε τις ανωμαλίες που δημιουργεί αυτό το κενό, ενώ τα έχουμε όλα στην προσωπική μας ζωή, ωστόσο αυτή η αδυναμία δεν λυτρώνει το άτομο. Απ εναντίας το ενισχύει σε πρόοδο αναζητήσεων και αυτές εκδηλώνονται με κάθε είδους προσπάθειες, ακόμη και με παραισθήσεις, προκειμένου το άτομο να μην αισθάνεται την έλλειψη, η οποία ωστόσο επιστρέφει και δημιουργεί την ταραχή μέσα μας.

Και η διδασκαλία του Χριστού σε αυτό ακριβώς αποσκοπεί. Από την μια τις κατακτήσεις για την επιβίωση μέσα στην καθημερινότητα – και μάλιστα σε επίπεδο αυτάρκειας – και από την άλλη στην εξερεύνηση του μεγάλου άγνωστου, θεού όπως τον ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες. Και αυτή η κατάκτηση, από την μια δεν εμποδίζει την κατάκτηση των μικρών στόχων, από την άλλη όμως ανοίγει και προοπτικές μέλλοντος, εγγύς, απώτερου, απώτατου και αιώνιου για όσους αισθάνονται και έχουν και αυτή την ανάγκη. 

Οι κατακτήσεις μας – θεωρητικά – μπορεί να μην έχουν όρια, και να νομίζουμε ότι θα κατακτήσουμε την γη, ή ακόμη – οι σύγχρονοι – νομίζουμε ότι θα κατακτήσουμε και τον ουρανό, έχοντας πάρει τα μυαλά μας αέρα από τις ανακαλύψεις που αφορούν την λειτουργική μας καθημερινότητα!

Και αυτό δεν χρειάζεται κανένα σχόλιο, για την ανοησία που έχει εισέλθει στην νοοτροπία μας, λόγω της καλοπέρασης. Νομίζουμε ότι, όπως τα καταφέρνουμε και έχουμε τον καλό άρτο τον επιούσιο, μετακινήσαμε και το προσδόκιμο της προσωπικής μας ζωής για λίγα χρόνια, νομίζουμε ότι μπορούμε να κατακτήσουμε και τα πάντα. Και αυτό είναι η μωροφιλοδοξία, δηλαδή, όπως τα παιδιά χτίζουν σπιτάκια με τα σπιρτοξυλα, έτσι είναι και η πραγματική ζωή.

Όμως η αλήθεια αργότερα τα διαψεύδει, διότι τα σπίτια, κατά το παράδειγμα, δεν χτίζονται με σπιρτόξυλα, αλλά θέλουν ισχυρά θεμέλια και ακριβά υλικά, για να αντέχουν στις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν στο μέλλον από το περιβάλλον και τους ενοίκους. Φρένο στην αφροσύνη μας βάζουν οι κοινωνικές αντιστάσεις, η αδυναμία μας, και, τελικά ο θάνατος, ο οποίος κλείνει με πάταγο την τραγική περίοδο των κατακτησεων μας. Διότι όχι μόνο δεν κατακτήσαμε τον ουρανό που είχαμε βάλει ως στόχο, αλλά δηλητηριάσαμε ακόμη και το νερό που πίνουμε και τον αέρα που αναπνέουμε, και αυτό δεν είναι κατάκτηση, αλλά είναι τραγική κατάντια, και το ξέρουμε όλοι από την πείρα της καθημερινότητας.

Συνεπώς κάθε κατάκτηση έχει όρια ανθρώπινα: πρώτα την ύπαρξη [εάν δεν υπάρχεις τίποτα δεν υπάρχει για σένα], και κατόπιν οι α/δυναμίες μας [ποιός είναι τόσο ισχυρός στο σώμα και στην κοινωνία για πάντα και για τα πάντα;], και τελικά ο θάνατος που θέτει τέρμα στις προσωπικές και κοινωνικές μας κατακτήσεις. Και αυτό είναι το μεγάλο μάθημα της ζωής.

Κάθε στόχος για να τον κατακτήσουμε, πρώτα τον εντοπίζουμε και τον υιοθετούμε, και κατόπιν βάζουμε σε λειτουργία τις δυνάμεις που διαθέτουμε, σωματικές και ψυχικές, προκειμένου να φτάσουμε στους στόχους μας. Άρα, όλα είναι εξαρτημένα από τα ανθρώπινα όρια, μέσα στο οποία, από την μια πρέπει να φτάσει κάποιος στον στόχο του, και από την άλλη να προλάβει να δει τους καρπούς της δικής του κατάκτησης. Διαφορετικά, δεν θα πρόκειται για κατάκτηση, αλλά για φαντασία και αδιέξοδα. Και αυτή η ισορροπία μεταξύ στόχου- κατάκτησης – και ικανοποίησης, είναι το μεγάλο ζητούμενο μέσα στην προσωπική μας καθημερινότητα. Διότι όλα τα μπορούμε, αλλά οι προσωπικές μας επιλογές πρέπει να έχουν και θετικό και ωφέλιμο αποτέλεσμα, διαφορετικά θα πρόκειται για ματαιότητες χωρίς περιεχόμενο.

Και ο Χριστός, ξέροντας αυτό που ξέρουμε και εμείς, δηλαδή ότι καλοί οι στόχοι, αλλά πώς θα φτάσεις εκεί; και ποιό θα είναι το κέρδος και το δικό σου όφελος; έθεσε ως πρώτο στόχο την αναζήτηση της αλήθειας και της ελευθερίας από τις αγκυλώσεις του ατομικού μας παρελθόντος, στρέφοντας την προσοχή μας πρώτα στο εσωτερικό του εαυτού μας, δηλαδή εκεί που γίνεται η επεξεργασία όλων των δεδομένων της ζωής μας και λαμβάνονται οι τελικές αποφάσεις για τις πράξεις μας. Παράλληλα, δίδαξε πώς να κατανοούμε και το κοινωνικό μας περιβάλλον, προκειμένου οι εξωτερικές αντιστάσεις να είναι συμβατές με τις δυνάμεις που εμείς διαθέτουμε, ώστε οι προσπάθειές μας να έχουν πρακτικά αποτελέσματα και για μην καταντούν μάταιες. 

Η προσωπική μας καθημερινότητα πρέπει να γίνει κατανοητή μέσα από τις οικονομικές μας υποθέσεις, οι οποίες είναι απόλυτα προσωπικές, με το ΑΦΜ, τον αριθμό φορολογικού μητρώου, ο οποίος ποτέ δεν συγχέεται με κάποιον άλλον, ακόμη και εάν ζούμε μαζί ως οικογένεια ή άλλου είδους σχέση εμπορικού τύπου.

Με λίγα λόγια όλες οι οικονομικές μας υποχρεώσεις δεν πιστώνονται και δεν χρεώνονται στο πλήθος, ούτε καν στον δυϊκό αριθμό. Διότι όλοι κατανοούμε ότι το άτομο είναι πάντα ένα και υπεύθυνο για τις πράξεις του, άσχετα από τις σχέσεις που συνάπτει με άλλους ανθρώπους ή πράγματα. Και αυτή η αλήθεια δεν πρέπει να μάς διαφεύγει, διότι ζούμε σε μια θορυβώδη κοινωνία, αλλά αυτό δεν αλλάζει την ουσία της ατομικής και προσωπικής ευθύνης.

Μπορεί η κοινωνία, μικρή ή μεγάλη, να μάς επηρεάζει – και μάλιστα στους δικούς μας καιρούς να μάς επηρεάζουν και πράγματα που συμβαίνουν σε μακρινές κοινωνίες – ωστόσο αυτό δεν απαλλάσσει το άτομο από τις ατομικές του ευθύνες έναντι του κράτους, μέσα στο οποίο διάγει την προσωπική του καθημερινότητα.

Το κράτος, δηλαδή, δεν παραδέχεται σύγχυση στους υπολογισμούς του, αλλά καταλογίζει τις ευθύνες ανά άτομο, το οποίο και καλείται να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του έναντι του κράτους, με συνέπειες για κάθε αταξία. Και αυτός είναι ο κανόνας της ζωής μέσα σε ένα κράτος. Το άτομο υπάρχει, το άτομο έχει υποχρεώσεις. Όταν πάψει να υφίσταται το άτομο, τότε σταματούν και οι υποχρεώσεις του έναντι του κράτους. Άρα το άτομο, το φυσικό πρόσωπο, είναι υπεύθυνο και όχι αόριστα οι πολίτες μιας χώρας.

Και αυτό είναι κρίσιμο στοιχείο στους ατομικούς μας υπολογισμούς της προσωπικής μας καθημερινότητας. Διότι πολλές φορές συγχέουμε την ατομική μας ευθύνη με την διάχυτη εντύπωση που καθένας έχει για την γύρω του κοινωνία. Αλλά αυτό δεν μάς απαλλάσσει τελικά από τις προσωπικές μας ευθύνες, διότι αυτός που εργάζεται αμοίβεται, ενώ όποιος παρακολουθεί δεν έχει αμοιβή από κανένα εργοδότη. Και ενώ αυτή είναι η αλήθεια της πραγματικής μας ζωής, όταν ερχόμαστε στο άτομό μας, εκεί αποφασίζουμε – πολλές φορές, και μαλιστα σε κρίσιμα θέματα – όχι με βάση την ατομική μας ευθύνη έναντι του κράτους και της κοινωνίας, αλλά με βάση τις γενικές εντυπώσεις και απόψεις που καθένας έχει για την δική του κοινωνία των ανθρώπων.

Και μπορεί η άποψή μας για την κοινωνία να είναι σωστή, αλλά αυτό δεν απαλλάσσει το άτομό μας από την ευθύνη των δικών του αποφάσεων. Διότι ο λογαριασμός της εφορίας δεν πηγαίνει ανώνυμα σε μια κοινωνία, αλλά ταχυδρομείται σε πρόσωπα που διαθέτουν ΑΦΜ και αυτό επιφέρει τις συνέπειες. Και αυτή είναι η αλήθεια της καθημερινής μας ζωής και κανένα άλλο πρότυπο δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα, που να απαλλάσσει το άτομο και να καταδικάζει γενικά την κοινωνία μέσα στην οποία ζει.

Και ο Χριστός, θέλοντας να ανασύρει το άτομο από την γενικόλογη ευθύνη της κοινωνίας, εξήγησε αυτή την αλήθεια: Καθένας είναι υπεύθυνος για την ζωή και τις ατομικές του πράξεις. Αυτό, το άτομο, όσο ζει πάνω στην γη, έχει ευθύνες, απολαμβάνει τα κέρδη, ή υφίσταται τις αρνητικές συνέπειες των δικών του λανθασμένων επιλογών και πράξεων. Ορθές επιλογές, σημαίνει – κατά κανόνα – και ορθές συνέπειες. Λάθος προσωπικές επιλογές, σημαίνει βέβαιες επιβλαβείς συνέπειες και ζημία για το άτομο πρώτα, και δευτερευόντως για την κοινωνία.